Stanisław Pilat (pisarz)

Pochodził z rodziny o literackich tradycjach; jego ojcem był Józef, a matką Wiktoria z Wesołowskich. W czasie swojej edukacji we Lwowie, na początku lat 30. XIX wieku, zaczynał pisać i angażować się w działalność studencką, w tym nawiązywał przyjaźnie, m.in. z Wincentym Polem. Pilat zajmował się także tłumaczeniem utworów Adama Mickiewicza na język niemiecki, z których jednak żaden nie dotrwał do naszych czasów.

W kontekście historii Polski, Pilat uczestniczył w powstaniu listopadowym, po którym trafił do niewoli rosyjskiej. Lata 1832–1835 spędził na przymusowej służbie w armii, jednak dzięki interwencji przyjaciół udało mu się uzyskać wolność. Po zwolnieniu, podjął pracę jako domowy nauczyciel dla Władysława Sanguszki w Gumniskach pod Tarnowem. W 1848 roku został członkiem Rady Narodowej we Lwowie, co podkreśla jego zaangażowanie w sprawy narodowe.

Pilot swoich akademickich aspiracji potwierdził w lipcu 1849 roku, broniąc doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim. Praca ta była zatytułowana "O stylu". Niedługo po tym, około 1850 roku, otworzył we Lwowie prywatny zakład wychowawczy, który prowadził aż do swojej śmierci, zdobywając uznanie wśród lokalnej społeczności.

Poza pracą pedagogiczną, Pilat był aktywny w organizacjach społecznych i kulturalnych, był radnym miasta Lwowa oraz współorganizatorem uroczystości ku czci Aleksandra Fredry w 1865 roku. Jego dom stał się miejscem spotkań literackich, w kórym regularnie odbywały się wieczorki literackie. Dzięki swoim kontaktom z różnymi środowiskami, takim jak m.in. Wincenty Pol, Antoni Małecki czy Karol Szajnocha, stał się znaczącą postacią polskiej kultury. Po jego śmierci, dedykował Polowi "Legendę o św. Janie Kantym", którą wydano w 1868 roku.

Pilat był autorem wielu dzieł, w tym dramatów historycznych oraz rozpraw literaturoznawczych. Jego teksty ukazywały się w takich wydaniach jak "Dziennik Literacki", "Kółko Rodzinne", "Nowiny", "Czas" oraz "Tygodnik Naukowy". Wśród jego najbardziej znaczących dzieł znajdują się:

• Strusiowie (1848, dramat historyczny),
• Zofia Morsztynówna (1852, dramat historyczny),
• Młynarz i kowal (libretto operetki, nie zachowało się),
• Wycieczka w dziedzinę historii literatury ("Dziennik Literacki", 1852),
• Uwagi nad dziejopisarstwem literatury ("Nowiny", 1855),
• Studia estetyczne ("Biblioteka Ossolineum", tom III, 1863),
• Słowo wstępne (w: Pamiętnik Wincentego Pola do literatury polskiej XIX wieku, 1866).

Prywatne życie Pilata również było bogate. Był dwukrotnie żonaty; jego pierwsza żona zmarła w lipcu 1842 roku, natomiast z drugą żoną, Gertrudą (Rudolfiną) z Gnatkowskich, miał czterech synów, stając się protoplastą znanej lwowskiej rodziny intelektualistów. Jego synowie, w tym Władysław, Roman oraz Tadeusz, osiągnęli znaczące sukcesy w różnych dziedzinach naukowych, a ich działalność znacznie przyczyniła się do rozwoju intelektualnego Lwowa. Czwarty syn prawdopodobnie nosił imię Stanisław, podobnie jak wnuk, który był profesorem chemii na Politechnice Lwowskiej, a tragicznie zginął w 1941 roku.

Stanisław Pilat to zatem postać o znaczącej spuściźnie, zarówno literackiej, jak i edukacyjnej, która pozostawiła po sobie trwały ślad w historii polskiej kultury.

Źródła:
Krystyna Poklewska: Stanisław Pilat. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXVI. 1981. Brak numerów stron w książce.